Ο Μίκης Θεοδωράκης πέρασε στην αθανασία, στις 2 Σεπτεμβρίου το 2021,
στο σημερινό πρόγραμμα παρουσιάζονται σημαντικοί σταθμοί της μελοποιημένης ποίησης
μέσα από εκπομπές ντοκουμέντα.
13.00 Ντοκουμέντο. Η παρουσίαση του Επιτάφιου. Μια επανάσταση αρχίζει.
1. Η ομιλίες του Μίκη Θεοδωράκη και του Μάνου Χατζιδάκι στην πρώτη παρουσίαση του Επιταφίου και με τις δύο Ηχογραφήσεις 2. Ντοκουμέντο για τη διαμάχη σχετικά με τις δύο εκδοχές του μελοποιημένου "Επιταφίου" του Γιάννη Ρίτσου, με τη Νάνα Μούσχουρη και το Γρηγόρη Μπιθικώτση αντίστοιχα. (Ο Μίκης Θεοδωράκης από ηχογράφηση της εποχής μιλάει για τον Επιτάφιο.)
Τα δραματικά γεγονότα του Μάη του ‘36 στη Θεσσαλονίκη, με τη μεγάλη απεργία των καπνεργατών που βάφτηκε στο αίμα και εξελίχθηκε σε λαϊκή εξέγερση, ενέπνευσαν τον Γιάννη Ρίτσο για να γράψει τον «Επιτάφιο», που εκδόθηκε για πρώτη φορά εκείνη τη χρονιά από το Ριζοσπάστη, στη συνέχεια απαγορεύτηκε για 20 χρόνια, ενώ η δεύτερη έκδοση του κυκλοφόρησε το 1956. Το 1957, ο ποιητής, στέλνει τον «Επιτάφιο» στον Μίκη Θεοδωράκη, στο Παρίσι, ο οποίος γράφει τη μουσική μέσα στο αυτοκίνητο.
Και κάπως έτσι ξεκινά η συνεργασία τους. Το 1987 οι δύο τους συναντιούνται στο στούντιο της ΕΡΤ και μιλούν στον Σπύρο Κατσίμη για τη συνεργασία τους αυτή, αλλά και γι’ αυτές που ακολούθησαν. Αναφερόμενος στον «Επιτάφιο», ο Γιάννης Ρίτσος τονίζει: «Συνήθως η άνοιξη, η άνθιση, επακολουθεί ένα χειμώνα, ένα φθινόπωρο.
Κι έτσι πάντοτε, σε όλη την ιστορική διαδρομή, συχνά έχουμε πτώσεις, παρακμές, αλλά αυτές προετοιμάζουν μια καινούργια ακμή, μια καινούργια άνθιση. Μέσα από το ίδιο το ποίημα θα το δούμε αυτό καλύτερα. Γιατί πάντα ένα ποίημα λέει πολύ περισσότερα απ’ όσα μπορούμε να πούμε εμείς για το ποίημα».
Ο Μίκης Θεοδωράκης θυμάται πώς ανακάλυψε την ποίηση του Γιάννη Ρίτσου στην κατοχή και τα γεγονότα που μεσολάβησαν μέχρι να συναντηθούν οι δρόμοι τους, ενώ αποκαλύπτει άγνωστα περιστατικά από τη συνεργασία τους. Γίνεται ακόμα αναφορά στη διαχρονικότητα των στίχων του «Επιταφίου», ενός έργου-σύμβολο, αφού στα ποιήματά του συμπυκνώνονται τα γεγονότα της δεκαετίας ’40-’50, της Αντίστασης και του Εμφυλίου Πολέμου. Κατά τη διάρκεια της εκπομπής ο Γιάννης Ρίτσος διαβάζει ποιήματα του από τον «Επιτάφιο».
Παράλληλα προβάλλονται αποσπάσματα από τη συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη στο Κολέγιο Αθηνών, με τη Μαρία Φαραντούρη να ερμηνεύει μελοποιημένα ποιήματα από τον «Επιτάφιο», αλλά και αρχειακό φωτογραφικό υλικό από τα γεγονότα του Μάη του ’36 στη Θεσσαλονίκη.
Σκηνοθεσία Μιχάλης Μούζας.
Στις 3 Απρίλιου του 1966 παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο θέατρο «Κεντρικόν» η «Ρωμιοσύνη». Το μελοποιημένο έργο του Γιάννη Ρίτσου με τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη και τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση. Και παρ’ ό,τι αυτή είναι μια συγκεχυμένη πληροφορία, καθώς αναφέρεται μεν, δεν διασταυρώνεται όμως από δημοσιεύματα της εποχής αυτή η ημερομηνία, εμείς θα κρατήσουμε την αφορμή για να θυμηθούμε πώς γράφτηκε και πώς παρουσιάστηκε στο κοινό η «Ρωμιοσύνη» του Γιάννη Ρίτσου και του Μίκη Θεοδωράκη, τους πρώτους μήνες του 1966.
Ο Μίκης Θεοδωράκης, βουλευτής της ΕΔΑ, την ημέρα των Θεοφανίων του 1966, κυνηγημένος και δαρμένος από τους αστυνομικούς, γύρισε σπίτι του μέσα στα αίματα, έκατσε στο πιάνο και έγραψε τη μουσική για τη «Ρωμιοσύνη» «μονορούφι», όπως λέει ο ίδιος, μέσα σε μία ώρα… «Όταν την άλλη μέρα άκουσε τη μουσική ο Ρίτσος, έμεινε άφωνος», θυμάται ο Μίκης Θεοδωράκης. «Ποτέ άλλοτε δεν τον είδα τόσο χαρούμενο, τόσο συγκλονισμένο, όσο την ημέρα που στο «Κεντρικό», το οποίο ήταν γεμάτο με αντιστασιακούς, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης τραγούδησε τη Ρωμιοσύνη».
Το 1975 ο στο περιοδικό «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» και στον Γιώργο Λιάνη, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης είπε για τη Ρωμιοσύνη: «Δεν είναι γι’ αριστερούς ούτε για δεξιούς. Είναι για τους Έλληνες. Μιλάει για το τι έχει τραβήξει η Ελλάδα: Τότε που κόβανε στα γόνατα το κριθαρένιο τους καρβέλι, που μπαίνανε στα σίδερα και στη φωτιά, που γέμιζαν τα κανόνια με την καρδιά τους». Επιμέλεια - Παρουσίαση: Ειρήνη Λαλάκη
16.00 Τραγούδια που έγραψαν ιστορία.
Τραγούδια που έγραψαν ιστορία - Ρωμιοσύνη.
1η εκτέλεση: Γρηγόρης Μπιθικώτσης.
Ρωμιοσύνη και η διήγηση του Μίκη Θεοδωράκη για το πως έγραψε σχεδόν όλα τα τραγούδια μέσα σε μια ημέρα. Έρευνα - Σενάριο : Γιώργος Ζέρβας Βαγγέλης Παπαδάκης Σύμβουλος: Σπύρος Παπαϊωάννου.
17.00 Οι γειτονιές του κόσμου. Λαϊκό Ορατόριο. Ποίηση & Απαγγελία: Γιάννης Ρίτσος. Έτος σύνθεσης 1978 Αθήνα & Omsk Σιβηρίας. Ηχογράφηση: Μαρία Φαραντούρη, Γιάννης Θωμόπουλος, Χορωδία Τερψιχόρη Παπαστεφάνου. Συμμετέχουν: Τάσος Διακογιώργης Σαντούρι, Χρήστος Κωνσταντίνου Μπουζούκι, Φίλιππος Τσεμπερούλης Κλαρίνο. και Λαϊκή Ορχήστρα υπό την διεύθυνση του Μίκη Θεοδωράκη.
18.00 Η Περιπέτεια ενός τραγουδιού.
Η μελοποίηση ποιημάτων του Γιώργου Σεφέρη από τον Μίκη Θεοδωράκη. Ο ίδιος ο συνθέτης συζητάει με τον Κώστα Γεωργουσόπουλο για το κλίμα της εποχής κατά την οποία συνεργάστηκε με τον Γιώργο Σεφέρη, τις ποιητικές του καταβολές, την πολιτική του τοποθέτηση και τον αντίκτυπο των μελοποιημένων έργων στο κοινό και ειδικά στους νέους, την έκπληξη που προκάλεσε η συνεργασία τους αυτή, την γόνιμη περιέργεια που προκάλεσε και την καταλυτική δράση της μουσικής του Θεοδωράκη, ειδικά όταν αυτή συνδέθηκε με τους στίχους του Σεφέρη αλλά και του Ελύτη. Η εκπομπή περιλαμβάνει εκτελέσεις μελοποιημένων ποιημάτων του Γιώργου Σεφέρη από τον Γιώργο Νταλάρα και τη Μαρία Δημητριάδη όπως η «Επιφάνεια 1937», «Άνθη της Πέτρας» από τη συλλογή «Σχέδια για ένα καλοκαίρι» (Τετράδια Γυμνασμάτων), καθώς και σπάνιο ηχητικό ντοκουμέντο με τον ίδιο τον Σεφέρη να απαγγέλλει το ποίημα “Δ’ Αργοναύτες” από τη συλλογή “Μυθιστόρημα”, ενώ παρουσιάζεται και η πρώτη όπως αναφέρει και ο Μίκης Θεοδωράκης δημόσια εκτέλεση του μελοποιημένου ποιήματος Raven, γραμμένο από τον Σεφέρη στη μνήμη του Edgar Alan Poe, από τον Μίκη Θεοδωράκη και τη Μαρία Δημητριάδη.
18.30 Επιφάνια Αβέρωφ. Σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη. 1968 Φυλακές Αβέρωφ. Ηχογράφηση της συναυλίας στο Παρίσι το 1970 Palais de Chaillot. Αντώνης Καλογιάννης, Εθνική χορωδία Γαλλίας, διεύθυνση Jacques Grimbert. Αφηγητής: Yves Montand. Λαϊκή Ορχήστρα υπό την διεύθυνση του Μίκη Θεοδωράκη. Bass: Γιάννης Πετροπουλάκης, Bouzouki: Αντρέας Μιχαλάκης, Μάριος Βλατάκης, Guitar: Νικόλαος Μανιάτης, Νικόλαος Μωραΐτης, Percussion: Gérard Berlioz, Piano: Γιάννης Διδίλης
Στις 19 Οκτωβρίου του 1964 παρουσιάζεται στην Αθήνα, για πρώτη φορά ζωντανά, το «Άξιον Εστί» του Οδυσσέα Ελύτη και του Μίκη Θεοδωράκη. Και επειδή η ζωή ξέρει να παίζει ωραία και περίεργα παιχνίδια, ακριβώς 15 χρόνια μετά, παρά μία ημέρα, στις 18 Οκτωβρίου του 1979, η Σουηδική Ακαδημία θα ανακοινώσει τη βράβευση του Οδυσσέα Ελύτη με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Όταν, το 1950, ο Οδυσσέας Ελύτης έκανε το πρώτο σχεδίασμα του έργου του και δέκα χρόνια μετά ο Μίκης Θεοδωράκης ξεκινούσε τη μελοποίηση του, μάλλον κανείς από τους δυο δεν φανταζόταν ότι ένα Νόμπελ θα έκανε το «Άξιον Εστί» παγκόσμιο και ότι η ανταπόκριση του κόσμου θα το έκανε παντοτινό. Επιμέλεια - Παρουσίαση: Ειρήνη Λαλάκη.
Είμαστε στη Ν. Αφρική, όπου πρόκειται να παρουσιαστεί το ''Άξιον Εστί''. Ο Μίκης Θεοδωράκης μου δίνει συνέντευξη. Εκτός από κάποια αποσπάσματά της, (στα οποία βλέπουμε και τον Γιώργο Νταλάρα και τον Γιάννη Φέρτη), παρακολουθούμε και τα σημαντικότερα σημεία μιας άλλης μεγαλύτερης συνέντευξης που μου είχε δώσει στο σπίτι του.
20.00 Η παρουσίαση της _Ρωμιοσύνης_ του Μίκη Θεοδωράκη και του Γιάννη Ρίτσου με τον Γιώργο Νταλάρα (2006)
Η «Ρωμιοσύνη» είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται ξανά σαν ολοκληρωμένο έργο μετά την πρώτη εκτέλεση με τον ΓΡΗΓΟΡΗ ΜΠΙΘΙΚΩΤΣΗ. Το «Άξιον Εστί» παρουσιάζεται δεύτερη φορά στην δισκογραφία του ΓΙΩΡΓΟΥ ΝΤΑΛΑΡΑ καθώς η πρώτη ήταν το 1988 στο Ηρώδειο. Είναι άξιο αναφοράς ότι ο ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ χαρακτήρισε την ερμηνεία του ΓΙΩΡΓΟΥ ΝΤΑΛΑΡΑ ειδικά στο τραγούδι «Ανοίγω το στόμα μου», "ανυπέρβλητη". Τα έσοδα του δίσκου διατίθενται στο Σύλλογο Επανένταξης Εθισμένων «Η Επιστροφή».
21.00 Ρωμιοσύνη. Γιάννης Ρίτσος. Έτος σύνθεσης 1966 Αθήνα. Γιώργος Νταλάρας. Γιώργος Κιμούλης. Λαϊκή Ορχήστρα "Μίκης Θεοδωράκης" Νεανική Χορωδία Λεοντίου Λυκείου Νέας Σμύρνης. Ζωντανή Συναυλία από το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το 2005.
22.00 Άξιον Εστί. Οδυσσέας Ελύτης. Γιώργος Νταλάρας. Τάσης Χριστογιαννόπουλος. Γιώργος Κιμούλης. Λαϊκή Ορχήστρα "Μίκης Θεοδωράκης" Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής της ΕΡΤ. Χορωδία ΔΕΗ, Χορωδία Δ.Αθηνών. Νεανική χορωδία Λεοντείου Λυκείου Νέας Σμύρνης. Διεύθυνση Ανδρέας Πυλαρινός. Μέγαρο Μουσικής Αθηνών 2005.
23.30 Έβδομη Συμφωνία: Εαρινή 1982 Συμφωνική ορχήστρα της Πράγας. Μικτή χορωδία: Pavel Kuhn. Μουσική Διεύθυνση: Frantisek Vajnar. Πράγα 1985. Soprano: Jolanta Curilaite, Mezzo: Austra Stasiunaite, Tenor: Sergei Larin, Bass: Vladimir Prudnikov. Chorus: Pevecky, Pavel Kuhn Mixed Chorus.
Η «Έβδομη Συμφωνία -Εαρινή», βασίζεται σε ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου και του Γιώργου Κουλούκη. Αποτελείται από τέσσερα μέρη: Ι Εαρινή Συμφωνία, II Η Εκτέλεση της Αθηνάς, ΙΙΙ Το Εμβατήριο του Ωκεανού, IV Η Κυρά των Αμπελιών. Στο πολυδιάστατο αυτό έργο, διακρίνεται το εύρος της έμπνευσης του Θεοδωράκη, λυτρώνεται η σχέση του με τη βυζαντινή - λαϊκή παράδοση και αναδύεται η αναγκαιότητα σύζευξης λόγου -μουσικής.
-Την Έβδομη Συμφωνία συνέθεσα στα 1982 από τον Μάη έως τον Οκτώβρη. Στο μεταξύ την εποχή των μεγάλων βομβαρδισμών το Κόμμα με έστειλε σε ένδειξη συμπαράστασης στη Συρία με εντολή να περάσω στο Λίβανο και μετά να μπω στη Βηρυτό. Πέρασα έτσι μια βδομάδα στα βουνά και στους δρόμους των δύο χωρών συντροφιά με στρατιώτες και παρτιζάνους, γλιστρώντας ανάμεσα σε φαλαγγίτες και ισραηλινούς στρατιώτες. Ήταν Αύγουστος του»’82 κι εγώ συνέθεσα το πρώτο μέρος της συμφωνίας.
